Cechy drzewa: Olcha czarna to drzewo osiągające wysokość do 25-30 metrów, kora ciemnobrązowa, szorstka, pokryta siecią drobnych rys. Na starość kora staje się tafelkowato spękana. Pień prosty, u starszych drzew pierwsze boczne gałęzie umieszczone są dość wysoko. Gałęzie olchy czarnej rosną delikatnie wzniesione lub odstające poziomo (charakterystyczny pokrój). Korona cylindryczna, szerokawa lub okrągława. Pączki czerwonobrunatne na długich szypułkach (trzonkach). Drzewo rośnie bardzo szybko - osiąga do 5 metrów w wieku 10 lat.
Liść. Liście ułożone skrętolegle, odwrotnie jajowate lub okrągławe, pojedyncze, długoogonkowe. Na szczycie zaokrąglone lub wcięte, u nasady klinowate. Brzeg liścia ząbkowany. Brązowawe włoski w kącikach nerwów na spodzie liścia. Liść posiada 5-7 par nerwów. Nerwy liści ułożone są w charakterystyczną jodełkę. Kolor liścia ciemnozielony, błyszczący, spód matowozielony.
Kwiaty. Olcha to drzewo jednopienne. Kwiaty męskie w żółtawych kotkach ok. 3 cm długości. W czasie rozwoju rosną do 10-12 cm, czerwienieją, a potem opadają. Kwiatostany żeńskie są krótsze od męskich i ciemniejsze - początkowo wielkości 1 cm. Kwiaty pojawiają się dużo wcześniej niż liście - widoczne są na gałązkach już zimą.
Kwitnienie. Kwitnienie olchy czarnej występuje na długo przed rozwojem jej liści - najczęściej na początku marca, a nawet pod koniec lutego przy cieplejszych zimach.
Owoc. Kwiatostany żeńskie przekształcają się w owocostan - niewielką, owalną, zieloną szyszkę do 2 cm długości, która następnie zmienia barwę na czarno-szarą, otwiera się i wysypuje nasiona. Żaden inny rodzaj drzewa liściastego nie ma owoców w tej postaci. Nasiona w postaci 3 mm orzeszków ze skrzydełkami.
Pochodzenie: Europa i zachodnia Azja
Rozmaitości:
Olcha i olszyna to to samo drzewo, nazwy te są synonimami. Olcha czarna jest bardzo odporna na stagnującą wodę. Często spotykana jest wzdłuż rzek, jezior, stawów i różnych zbiorników wodnych. Wręcz uwielbia bezpośrednią bliskość zbiorników wodnych. Jest gatunkiem światłolubnym. Liście w górnej części drzewa rozwijają się jako ostatnie, zabierając światło tym niżej położonym, które rozwinęły się wcześniej. Nie mając takiego dostępu do śwatła zostają przez olchę zrzucone, mimo, że są jeszcze zielone i zawierają wiele substancji organicznych. To normalne zjawisko u olchy. Zrzucane liście stanowią pożywienie i schronienie dla wielu gatunków stworzeń - motyli, ptaków, grzybów i niskich roślin.
Olcha czarna ma silnie rozwinięty system korzeniowy. Na jej korzeniach znajdują się guzowate narośla zawierające bakterie, przyswajające i zaopatrujące drzewo w wolny azot z powietrza. Olcha bywa sadzona do umacniania brzegów rzek.
Najgrubsza olcha czarna (i pewnie najstarsza) rośnie na skraju lasu w Wąsoszu, woj. zachodniopomorskie. Ma ponad 250 lat, 498 cm obwodu oraz 29 metrów wysokości (stan na 2014 rok).
Drewno charakterystyczne żółopomarańczowe, wykorzystywane zarówno w budownictwie, jak i do wyrobu ołówków czy sztachet na płoty.
Drzewa podobne: Liście olchy czarnej nieco przypominają leszczynę pospolitą. Oczywiście pokroje tych drzew są zupełnie różne. Między sobą olchy w miarę łatwo rozróżnić po kształcie i spodniej stronie liścia. Olchę generalnie prosto zidentyfikować po jej charakterystycznych, szyszkowatych owocostanach - żadne inne drzewo liściaste takowych nie posiada.
Lokalizacja zdjęć: Żyrardów, działki pracownicze na ul. Piastowskiej, okolice rzeki Pisi.
Odmiany olchy czarnej: Do najczęściej spotykanych odmian olchy czarnej należą 'Aurea' - o złotych liściach, 'Imperialis' - o lekko powcinanych liściach niczym u dębu błotnego, 'Incisa' - krzew o drobnych, ciemnozielonych liściach, dołem jaśniejszych, 'Laciniata' - strzępolistna, 'Luszyn' — szerokokolumnowa, 'Pyramidalis' - o wąskim pokroju oraz 'Rubrinervia' — z czerwonymi nerwami liści i ogonkami.
Nazwa angielska: Common alder.
Odmiana 'Laciniata' olchy czarnej ma strzępolistne liście i drzewo bardzo przypomina z liści jarząb brekinia oraz niektóre dępy. Liście z zewnątrz zielone, a spodem jaśniejsze. Rośnie nieco wolniej od typowej olchy czarnej i nie osiąga takich rozmiarów. Reszta części drzewa typowa dla gatunku.
Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z arboretum w Rogowie i Powsinie.
Odmiana 'Imperialis' olchy czarnej ma liście bardzo głęboko powcinane z długimi, wąskimi i ostro zakończonymi klapami. Liście mogą przypominać liście karagany syberyjskiej w odmianie 'Walker' albo strzępolistną odmianę dęba szypułkowego 'Pectiniata'. Rośnie dużo wolniej od gatunku i osiąga góra 10 metrów wysokości. Korona dużo ładniejsza, szerokoeliptyczna i bardziej luźna.
Lokalizacja zdjęć: Zdjęcia pochodzą z Ogrodu Botanicznego w Warszawie.
Cechy drzewa:
Olcha zielona to bardzo rozłożysty krzew (rzadko małe drzewo), o gęstych pędach. Osiąga wysokość do 4 metrów. Tworzy liczne pędy wygięte na kształt kosy (stąd nazwa potoczna). Roczne pędy o oliwkowozielonym lub czerwonobrunatnym kolorze są nieco spłaszczone i lekko filcowato owłosione.
Pąki odstające, stożkowate, okryte 4-6 purpurowobrunatnymi lub zielonawymi, orzęsionymi łuskami, czasami nieco lepkie.
Liść Liście jajowate lub eliptyczne, o długości do 6 cm, zaostrzone, brzegi podwójnie piłkowane.
Nerwy wyraźnie widoczne, w liczbie 5-10 par, w kątach nieco owłosione.
Kwiaty. Olcha zielona jest jednopienna (odzielne kwiatostanach męskie i żeńskie występują na tej samej roślinie).
Przed zimą na gałązkach pojawiają się kwiatostany męskie i żeńskie, które kwitną dopiero na wiosnę. Zakwitają równocześnie z rozwojem liści (kwiecień-maj) i są wiatropylne.
Owoc. Owoce kuliste lub jajowate, silnie zdrewniałe, przypominają wyglądem malutkie szyszki. Owoce zawierają oskrzydlone orzeszki. Długo utrzymują się na roślinie.
Pochodzenie: Występuje w Ameryce Północnej, w Europie i w Azji (m. in. na Syberii i na Kamczatce). W Polsce na naturalnych stanowiskach występuje wyłącznie w Bieszczadach i Tatrach, wysoko w górach.
Rozmaitości:
W Polsce olcha zielona jest gatunkiem wysokogórskim. Często spotykana w Bieszczadach i Tatrach. Spełnia tam podobną rolę, jak kosówka - zapobiega erozji i utrwala zbocza. Obecnie zwiększa swój zasięg schodząc z wysokich gór w dolne partie. W Bieszczadach występuje ponad górną granicą bukowych lasów, zarasta połoniny, a także opuszczone pola uprawne. Szczególnie obficie rośnie wzdłuż potoków.
Jej pyłek, podobnie jak pozostałych gatunków olchy, powoduje alergię.
Drzewa podobne: Ze względu na niższe rozmiary łatwa do rozróżnienia od pozostałych olch.
Lokalizacja zdjęć: Park w Żelazowej Woli.
Cechy drzewa:
Olcha szara to drzewo dorastające w idealnych warunkach do 20 metrów wysokości. Zazwyczaj bywa dużo niższa. Czasami spotykana w formach krzaczastych. Wydaje liczne odrośla korzeniowe. Korona stożkowata, a czasami kolumnowa. Kora gładka i szara. Pąki zimowe rosną na trzoneczkach.
Liść Liście zielone, charakterystycznie zaostrzone na czubku, brzeg podwójnie piłkowany.
Kwiaty. Kwiaty męskie zebrane w długie, zielonkawo-kremowe kotki, kwiaty żeńskie w małych, szyszeczkowatych kwiatostanach.
Owoc. Owocem są małe, zdrewniałe, szyszeczkowate twory, pozątkowo zielone, potem czarnawe.
Pochodzenie: Europa, Kaukaz, Zachodnia Syberia. W Tatrach i Beskidach tworzy nad potokami lasy - olszyny karpackie.
Rozmaitości:
Olcha szara wykorzystywana jest w ziołolecznictwie: liście, kora i szyszki zawierają garbniki i witaminę C. Napary z olchy szarej mają działanie przeciwzapalne, ściągające i przeciwbiegunkowe. Świeże liście przykładano na rany i obrzęki celem szybszego zagojenia.
Rośnie dość szybko, ale żyje bardzo krótko - do 40-50 lat. Rośnie nawet na ubogich glebach, znosi chwilowe podtopienia. Odporna na zanieczyszczenia powietrza. Często stosowana jako pionierski gatunek w zadrzewieniach przeciwerozyjnych i rekultywacyjnych na terenach poprzemysłowych. W górach służy do umacniania brzegów rzek i potoków oraz skarp i zboczy. Potrafi użyźniać glebę dzięki współpracy z bakteriami korzeniowymi, które wiążą azot z powietrza.
Drzewa podobne: W młodości możną ją pomylić z olchą czarną. Generalnie w stanie bez owoców nie jest łatwo olchę szarą zidentyfikować. Różni je przede wszystkim kształt liści.
Lokalizacja zdjęć: Park w Żelazowej Woli, Ogród Botaniczny w Łodzi, Żyrardów os. Wschód.
Nazwa angielska: White alder.